معقول ثانی کار عقل است
ادراک امور معقول - اعم از این که معقول اول باشد یا معقول ثانی - کار عقل است؛ ولی باید توجه داشت که عقل، معقول را نمی‌آفریند، بلکه تنها آن را می‌یابد. یافتن امر معقول نیز امکان‌پذیر نمی‌گردد، مگر این که شخص تعالی پیدا کند و با فرا رفتن از آنچه مادون عقل است، به عالم عقل دست یابد و با امور معقول متحد و یگانه شود.
ذهن برای فرا رفتن از آنچه پایین‌تر از عقل قرار گرفته است، باید خود را از آن‌ها آزاد سازد. البته آزاد شدن ذهن از امور بیرون از خود، به معنی نفی مطلق و بیگانه شدن با آن امور نیست، بلکه ذهن آ‌نجا که از چیزی آزاد می‌شود، به گونه‌ای دیگر به آن نزدیک می‌شود و با آن انس و الفت پیدا می‌کند.
آزاد شدن ذهن از آنچه به آن وابستگی دارد، به معنی این است که ذهن از زیر سلطه‌ی آن بیرون می‌آید و سپس بر آن تسلط پیدا می‌کند.
ذهن به حسب ذات، آزاد آفریده شده و از جایگاه یک حاکم برخوردار است. این حاکم آزاد، اگر در زیر سلطه قرار گیرد و به بردگی کشیده شود، هویت خود را از دست می‌دهد و با خویش بیگانه می‌شود. ذهن به حسب ذات خود، آزاد است و آزادسازی نیز از ویژگی‌های آن شناخته می‌شود.
بخشی از فصل اول کتاب فراز و فرود فکر فلسفی
